Lees! Niet om te begrijpen, maar
om te verstaan
In een recente podcast zei de Amerikaanse leraar James Finley dat je een mysticus moet lezen om te proeven wat het jou zegt. Uiteindelijk gaat het er niet zozeer om dat je de denker precies kunt reproduceren, maar dat jij op jouw manier de werkelijkheid gaat verstaan als de werkelijkheid van God. De gedachten van een ander zijn daarbij vingerwijzingen, vensters, kansen om te proeven en verder te kijken dan je op je eentje had gekund.
Maar op deze manier heb ik geen theologen leren lezen, toen ik studeerde. Wij leerden samenvatten, contexten verstaan, verbanden zien. En we moesten zelf vooral ordelijk en conceptueel helder zijn. Wat ik zelf nooit zo goed begreep was dat de interessantste filosofen en theologen in de geschiedenis daar lak aan hadden. Die vonden hun eigen stem en werden precies daarom bestudeerd door generaties wetenschapper, die zich wél aan allerlei regels moesten houden.
Ambitie
Erik Borgman schrijft heel veel. Bij zijn vorige boek Zielen winnen had ik in de eerste paar bladzijden al stof voor een week contemplatie gekregen. En toen moest ik de rest van het boek nog door.
Nu is er opnieuw een boek, de eerste van een meerling en het meest ambitieuze project van Borgman tot nu toe. Elke grote theoloog wil graag later in zijn loopbaan een omvattende theologie schrijven; een samenhangend overzicht van wat hij of zij is gaan verstaan over de belangrijkste begrippen van het christelijk geloof: van de Schepping tot de Apocalyps.
Maar meer nog dan een schrijver is Erik Borgman een lezer, en dat spat van de bladzijden van Alle dingen nieuw. Zijn vurige enthousiasme, verwant aan de ‘koortsachtige aandrang’ waarmee zijn leraar Edward Schillebeeckx werkte, krijgt brandstof van alles wat hij leest in de kranten, in de literatuur, in de filosofie en de theologie. En hij schijnt het ook nog allemaal te onthouden.
Met dat laatste zinnetje laat ik mezelf kennen. Ik lees ook graag, maar niet zoveel en veel langzamer. En ik vergeet het meeste weer. Tenminste, dat denk ik. Soms blijkt evenwel dat er toch iets in me is blijven hangen, al weet ik vaak niet eens waarvan.
Verlangen naar God
Ik schrijf dit allemaal, waarde lezer, om u te behoeden voor teleurstelling.
Erik Borgman is met dit eerste deel van zijn grote theologie begonnen aan zijn Opus Magnum. Waar veel theologen in deze tijd zich verschansen in universitaire kaders of in het graf – de laatsten neem ik dat niet kwalijk – durft hij het aan om te schrijven over de theologie als een manier om de wereld te gaan zien als een plaats van verlangen naar God. Hij gaat in gesprek met denkers en wetenschappers, kunstenaars en mystici. En zoals altijd laat hij zichzelf kennen als een gelovig, gevoelig en denkend mens. Dat laatste klinkt vrij logisch, maar het is heus heel ongewoon in deze tijd.
Maar, waarde lezer – zeg ik ook tegen mijzelf: lees dit werk niet als systeem om te onthouden, maar om de heerlijke ervaring van het lezen zelf – hoe veel of hoe weinig er ook beklijft – en als blik in de spiegel van je eigen zoeken naar wat oorsprong en grond en doel is van jouw en ons bestaan.
Ondanks de heldere opbouw van dit boek: lees Erik Borgman als een mysticus, niet als een systematisch theoloog. Lees! Om tegelijk met hart en ziel en met handen en voeten in dit leven aanwezig te zijn en ruimte te maken voor de Aanwezige.
Lees! Niet om te begrijpen, maar om te verstaan.
Het zou zomaar kunnen dat ik al eerder naar deel twee begin te verlangen dan dat de uitgever dat gereed heeft.
Arjan Broers
Redacteur www.dominicanen.nl
