De reactie van Mgr. Dr. Gerard De Korte op Spreken over God

Een mooie spiegel voor ons spreken over God.

Prof. van de Beek is een productief schrijver. Tal van, veelal omvangrijke, studies staan op zijn naam. In Spreken over God vinden wij de hoofdlijnen van zijn theologie. Dit boek bevat de samenvattende conclusies van het gedane onderzoek. De auteur legt direct zijn theologisch kaarten open op tafel. Christelijke theologie zet in bij Christus. De Kerk vindt haar identiteit in Hem. Vanzelfsprekend is voor prof. van de Beek de Heilige Schrift de bron bij uitstek voor iedere theologie.  Via het Bijbels getuigenis leren wij immers de drie-ene God kennen. Maar voor de auteur zijn met name de kerkvaders, de grote theologen van de vroege Kerk, een belangrijke bron. Dat geeft de theologie van prof. v.d. Beek een oecumenische dimensie. De kerkvaders zijn immers theologen van de onverdeelde Catholica. Grote oecumenische openheid tekent daarom het werk van prof. van de Beek. Christenen van verschillende tradities  moeten alles doen om het verdeelde lichaam van Christus te helen.

Opbouw van de studie

Na een inleiding volgen zeven hoofdstukken. En de ordening van de stof, tekent de theologie van prof. van de Beek. Veel christelijke dogmatische handboeken  behandelen eerst de leer van de schepping, gevolgd door de christologie en de leer over de Geest. Maar zoals al eerder duidelijk geworden, kiest van de Beek principieel voor een christologische insteek. Het eerste hoofdstuk gaat dan ook over Christus en geeft een overzicht van de christologie. Wie God is wordt duidelijk in de gekruisigde Christus. Vervolgens wordt Christus stevig verbonden met Israël. Het heil is immers uit de Joden. In een derde hoofdstuk wordt de leer van de Geest en de eschatologie behandelt, gevolgd door een vierde hoofdstuk over de Kerk als het werk van de Geest. Vervolgens volgt een hoofdstuk over de schepping, gevolgd door een zesde hoofdstuk over God de Vader. Met een klein afrondend maar uitermate belangrijk hoofdstuk over het kruis. Het koningschap van God is het koningschap van de Gekruisigde. Voor van de Beek is duidelijk: God heeft in deze wereld het gelaat van de Gekruisigde.

Focus op het hoofdstuk over de Kerk

Ik ben gevraagd om primair mij te richten op het vierde hoofdstuk over de Kerk. De Kerk is de plaats waar God woont door de Geest. Uitgebreid worden de vier kenmerken, de notae ecclesiae, van de Kerk besproken: eenheid, heiligheid, katholiciteit en apostoliciteit. De Kerk is een zooitje ongeregeld ( 161). Maar tegelijk blijft de Kerk de woning van de Geest. De Geest is present binnen het verscheurde lichaam van de Kerk.

De Kerk bij Christus houden

Veel aandacht geeft de auteur aan de instrumenten die de Kerk bij de Christus bewaren. Het gaat dan om het ambt, de Heilige Schrift en de belijdenis. Deze drie instrumenten horen onlosmakelijk bij elkaar. Alle drie staan zij in dienst van de ene Christus. Voor een rooms-katholiek zijn de opmerkingen over het bisschopsambt en de Petrusdienst boeiend om te lezen. Van de Beek noemt het een uitdaging voor de Rooms Katholieke Kerk om met haar centrale leiding en wereldwijde invloed een licht der wereld te zijn ( 169). Als protestantse theoloog schuwt hij zelfkritiek niet. De protestantse kerkleer heeft een tragische reeks van breuken en afsplitsingen niet kunnen voorkomen (166) Hereniging en collegialiteit van bisschoppen is voor van de Beek de grote opdracht van de Kerk in haar ambtelijke structuren (172).

Het tweede instrument om de Kerk bij Christus te houden vormt de Heilige Schrift. Het zal in het licht van het voorgaande niet verbazen dat wordt gepleit voor een christocentrische lezing van de Schrift. In Jezus krijgt de canon zijn ware betekenis omdat in Christus alles wordt vervuld.

Naast ambt en Schrift als instrumenten om de Kerk bij Christus te bewaren, wijst prof. v.d. Beek op de geloofsbelijdenis. Het vormt de samenvatting van wat de Kerk gelooft. De geloofsbelijdenis vormt een leeswijzer voor de Schrift en een richtsnoer voor prediking en theologie.

Kerk in de wereld

Van de Beek bespreekt vier modellen voor de plaats van de Kerk in de wereld: de Kerk als theocratie; als een stem van profetische kritiek; als alternatieve gemeenschap en als eschatologische gemeenschap. De auteur heeft met dit laatste model nog de meeste affiniteit. Maar alle modellen missen de radicale breuk van de dood. Alleen door de dood en de totale ondergang heen is er het leven in vrede en gerechtigheid, als opstanding uit de dood ( 191). Vandaar het belang van het gebed en de Eucharistie als geneesmiddel van het eeuwige leven. Hier ligt de eigenlijke identiteit van de christelijke gemeenschap. Het gaat de Kerk om het radicale nieuwe leven in Christus. Wij hebben hier geen blijvende stad. En in een voorlopige stad stellen wij ons voorlopige doelen. Maar je kunt je de vraag stellen of door deze visie de verantwoordelijkheid van de christen voor de samenleving niet te zeer wordt geminimaliseerd. Ook als wij beseffen dat wij niet zomaar het Koninkrijk Gods binnen wandelen, zou ik die verantwoordelijkheid, met alle nuchterheid en realisme, meer accent willen geven. Kent een christen geen intens verlangen naar heelheid en gerechtigheid op aarde, juist dank zij het volbrachte werk van Christus en vanuit de geloofsnotie dat in Hem het eeuwig leven is aangebroken?

Slotopmerkingen

Het zal duidelijk zijn dat dit boek, samenvatting van vele jaren intensieve studie, regelmatig uitdaagt. Prof. van de Beek is een erudiete theoloog met verrassende standpunten. De eigenzinnige opbouw van zijn studie vormt daar een voorbeeld van. Als het gaat om de Kerk lees ik een sterk katholiserende tendens. In zijn visie op de Kerk is het duidelijk dat Christus, Geest en Kerk dicht bijeen gehouden moeten worden. Een Kerk zonder de vier kenmerken is ondenkbaar. En zij wordt door de ambt, Bijbel en geloofsbelijdenis dicht bij Christus gehouden.  Prof. van de Beek reikt ons een spiegel aan om de eigen visie op de Kerk opnieuw te overdenken en te verantwoorden. Deze heldere studie nodigt de lezer uit na de denken over de unieke identiteit van de Kerk van Jezus Christus

Mgr. Dr. Gerard de Korte
Rooms- katholiek bisschop van ’s-Hertogenbosch