In een tijd waarin fysieke afstanden er weinig meer toe doen om in contact met anderen te komen; in een tijd waarin de hele wereld ondanks corona-lockdowns via sociale media contact heeft; een tijd waarin vriendschappen via Facebook worden gesloten en verbroken, krijgt eenzaamheid een ander gelaat.
Ik weet natuurlijk niet of het in de planning zat, maar in tijden van corona is een goede filosofische beschouwing over eenzaamheid een geschenk uit de hemel. Een zwarte hemel weliswaar, maar toch, er is weinig argumentatie nodig om duidelijk te maken dat ‘sociale media’ en ‘lockdown’ ('gedeeltelijk', 'intelligent', enzovoort) met elkaar overeenkomen dat ze de ervaring van eenzaamheid in de hand werken. Ik zeg 'ervaring', want, ondanks de trieste cijfers die we in de inleiding van Verkeerd verbonden lezen, lijkt het me dat eenzaamheid nooit een objectief feit is maar altijd al een subjectieve ervaring. Je kunt alleen zijn zonder eenzaam te zijn en je kunt met velen zijn en toch eenzaam zijn. Dat laatste is niet nieuw, wat wel nieuw is, is dat het sociale vandaag steeds meer bemiddeld wordt door techniek.
Waar techniek nog niet eens zo heel lang geleden een middel voor mensen was om zaken te bewerkstelligen, daar lijkt het er steeds meer op dat het mensen gebruikt om haar doelen te verwezenlijken. Wat die precies zijn, weet geen mens. Ze nemen gestalten aan die het bevattingsvermogen van mensen letterlijk te boven gaat. ‘Big data’ betekent vooral ‘too big for humans’. Vanuit een menselijk perspectief zijn informatietechnologie en sociale media, apps en websites ‘handig’ om dingen gedaan te krijgen, vaak blijken dat slechts strategieën te zijn van de grote internetgod, wiens wegen ondoorgrondelijk zijn maar wel wel massaal in geloven.
Dat betekent echter niet dat we voortaan maar offline moeten gaan omdat dat ‘authentieker’ zou zijn. Het betekent wel dat een kritische omgang met de technologie, wiens intimiteit steeds groter wordt, geboden is. Daarom is een boek als Verkeerd Verbonden belangrijk: het geeft ons een houvast wanneer we dreigen te verdrinken in een eindeloze opeensomming van de gemaksvoordelen die internet biedt. ‘Waar vind ik een sociaal leven?’ tweette iemand die in het boek wordt aangehaald (p. 8). Op het antwoord hoeven we niet lang te wachten: 'Blijkbaar niet online'. Maar het paradoxale van de 'social media' bestaat er nu juist in dat we eerst op twitter een vraag moeten stellen. Het boek vervalt dan ook niet in een al te gemakkelijk ‘voor’ of ‘tegen’, maar het stelt vragen bij een samenleving waarin iedereen elkaar feliciteert met zijn of haar verjaardag door een melding die op app verschijnt aan te vinken, zonder de persoonlijke aandacht die daarmee gepaard gaat.
Verkeerd Verbonden is een knap boek, omdat het ingewikkelde ethisch-technologische discussies weet te vertalen naar het niveau waar de gebruiker van sociale media, kortom: iedereen, dagelijks mee te maken heeft.
Ruud Welten
Filosoof, schrijver, hoogleraar Filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en universitair hoofddocent filosofie aan Tilburg University
