Recensenten: De heer Ahmad Said Ikhlaf en de heer Youssef Ikhlaf (Redacteuren onder leiding van de hoofdredacteur van het Nederlandstalige Islamitische blad ‘Al-Islaam’ de heer Saeed Ahmad Jatt; Leden van de Ahmadiyya Moslim Gemeenschap Nederland).
De auteur: Prof. Dr. Henk Bakker, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam: Faculteit Religie en Theologie.
Titel en jaar van uitgave: Jezus. Reconstructie en revisie (2020).
Inleiding
Er zijn drie Nederlandstalige boeken verschenen naar de historische Jezus. Een van Fik Meijer, Jezus & de vijfde evangelist (2015), en een van Cees den Heijer, Jezus, een mensenleven (2017). Het boek van Professor Henk Bakker, Jezus. Reconstructie en revisie (2020) is het derde boek. Het boek is academisch onderbouwd en verwoord, waardoor de leesbaarheid voor een breder publiek wel wat minder toegankelijk is. Het valt Professor Henk Bakker echter niet te verwijten omdat hij een onderzoek doet naar oude teksten, en welke verwachtingen de Joden hadden ten aanzien van die teksten. Als er één zin geciteerd kan worden om aan te duiden waar het boek precies over gaat dan is het deze zin van Prof. Dr. Henk Bakker: “Er is nooit een Zoon van God geweest die de Joodse identiteit van Jezus niet droeg.” Volgens Professor Henk Bakker is Jezus de letterlijke zoon van God maar mag dat niet los worden gezien van de Joodse en menselijke identiteit van Jezus. Het standpunt van de Ahmadiyya Moslim Gemeenschap daarentegen is dat Jezus niet de letterlijke zoon van God was maar een geliefde van God, de Messias voor de Joden, een Profeet voor de twaalf stammen van Israël. Jezus stierf niet aan het kruis - Jezus voer niet ten hemel – Jezus emigreerde naar andere landen om te prediken tot de tien verloren stammen van Israël – en het graf van Jezus is gelegen in India.
Samenvatting
Hieronder een korte samenvatting van de slothoofdstuk 'Een delta aan verschillen samengevat' van het boek van Professor Henk Bakker met als titel 'Jezus. Reconstructie en revisie'.
Jezus werd geboren in Palestina onder de heerschappij van het Romeinse rijk. Jezus leefde onder het bewind van de keizers Augustus en Tiberius. De Romeinen waren bezetters. De Joden waren erg verdeeld. Het was een turbulente tijd. En de Joden wisten ook niet of ze zich moesten verzetten, overgeven of aanpassen. Ook in de tempel was het zwaar gedurende dit tijdperk van de Romeinse heerschappij. De beeldvorming zoals door de eeuwen heen is ontstaan is in veel opzichten los komen te staan van het historische begin van het Christendom. Soms hadden die niets meer te maken met enig besef van de historie maar met gevoel en beleving. Professor Henk Bakker noemt Jezus een Galilese leraar en profeet. Jezus werd door de eeuwen heen losgemaakt van zijn Joodse context, zijn Joodse mens-zijn, en tot een figuur gemaakt zoals men dat van hem heeft gemaakt. Het Christelijk geloof gelooft dat God in Jezus mens is geworden. Jezus wordt een soort vergoddelijkt persoon. Professor Henk Bakker is dezelfde mening toegedaan maar hij licht toe dat het ook belangrijk is om naar Jezus te kijken als Joodse Profeet en als mens. De theologie, met name die van de eerste eeuwen van Jezus is te veel gevormd naar Griekse invloeden en zo is Jezus een abstracte (denkbeeldige) God gemaakt. Professor Henk Bakker zegt verder dat men altijd naar de context moet kijken. De eerste Christenen worstelden met het beeld dat ze hadden om uit te drukken wie Jezus was. Ze gebruikten woorden uit het Oude Testament om uit te drukken wie Jezus was. Zij zagen hem als: David, Mozes, Elia, de priesterlijk knecht, de Mensenzoon en Zoon van God. Vroege Christenen hebben de begrippen vloeiend door elkaar heen gebruikt. De Evangeliën creëerden een beeld van Jezus, uit de bestaande mondelinge en schriftelijke bronnen die zij tot hun beschikking hadden. Dat daar veel is geïnterpreteerd, geredigeerd, geduid en getheologiseerd, maakt Prof. Dr. Henk Bakker, met gebruikmaking van het moderne Bijbelonderzoek helder (in het boek). Professor Henk Bakker ziet de term 'zoon van God' als volgt: Uit Jezus’ woorden blijkt dat alles hem door de Vader (God) was toevertrouwd, dat alleen hij en de Vader elkaar werkelijk kenden en dat Jezus de openbaringsbron voor de Vader was. Met het verlaten van haar Joodse verworteling belandden Christelijke kerken op diverse zijsporen. Joden kregen steeds meer moeite met de “ophemeling” van Jezus en Christenen uit de heidenen hemelden hem zodanig op dat hij soms een schijnmens werd, een engelachtig figuur, en dan weer een verheerlijkte held. Als we kijken naar hoe Jezus in het algemeen wordt gezien dan zien we dat hij alleen gezien wordt via een gevoel of innerlijke ervaring. Professor Henk Bakker vind het belangrijk dat Jezus ook wordt gezien vanuit zijn politiek-maatschappelijk leven, als mens en als Jood. Rome drong haar cultuur zoveel mogelijk aan de Joden op en hoopte dat het volk zo op den duur zich aan het heidendom zou aanpassen. Dit zou niet alleen verwoesting van een volk inhouden, maar ook van het Joodse geloof. De Romeinen hadden controle op de tempeldienst van de Joden. Jezus streefde ernaar zonder geweld de tempeldienst te vernieuwen. Er werd afgesproken dat de tempeldienst niet onder de controle zou vallen van Rome, dat betekende dat heidense/ Romeinse symbolen niet op het tempelerf, geplaatst zouden worden, en soldaten geen afgodische vlaggen op de heilige berg neerzetten.
Thematiek
In het eerste deel van het boek tracht Professor Henk Bakker de identiteit van Jezus te reconstrueren. Het is een academische zoektocht naar de ‘historische Jezus’. Hij bespreekt ook de twintigste-eeuwse gedachten over de positie van Jezus. Hij besteed verder aandacht aan Nederlandse en Joodse theologen maar in mindere mate aan andere bijdragen, dat wil hij later doen. Wel noemt hij Paul Verhoeven, een Nederlandse filmmaker, die Jezus niet als een letterlijke zoon van God ziet. Paul Verhoeven zei: ‘Ik kijk naar Jezus als een mens. Als “zoon van God”, zo zie ik hem niet (…) Voorop blijft echter staan dat in mijn visie Jezus geen deel van God is. Helaas, wil ik er best aan toevoegen (…) Kort gezegd: ik zou wel willen geloven, maar rationeel kan ik het niet…”. Verder presenteert Professor Henk Bakker zijn eigen theologische visie, de Joodse en menselijke identiteit van Jezus. Zoals hij zelf schrijft: “De titel van mijn boek luidt kort en krachtig Jezus. Reconstructie en revisie. Het poogt een reconstructie en revisie te geven van de persoon, de geschiedenis en de betekenis van Jezus….In mijn methodologie heb ik uitgelegd dat historische reconstructie en narratieve betekenisgeving niet los van elkaar kunnen worden gezien.”
In het tweede deel beschrijft Professor Henk Bakker de verschillende manieren waarop Jezus werd gezien door vroegere christenen. Ze gebruikten woorden uit het Oude Testament om uit te drukken wie Jezus was. Zij zagen hem als: David, Mozes, Elia, de priesterlijk knecht, de Mensenzoon en Zoon van God. Professor Henk Bakkermeent dat ‘zoon’ een diversiteit aan betekenissen heeft, zoals engelen, een volk, een koning enzovoort. Maar ook dat Jezus de letterlijke zoon van God was. Het standpunt van de Ahmadiyya Moslim Gemeenschap is daarentegen dat de benaming ‘zoon van God’ een metaforische betekenis heeft. Israel wordt bijvoorbeeld de zoon van God genoemd en de eerstgeborene in Exodus 4:22; Engelen worden de zonen van God genoemd in Job 1:6 en Job 2:1; David wordt de zoon van God genoemd, zelfs dat hij verwekt werd door God in Psalmen 2:7 en David wordt ook als de eerstgeborene genoemd in Psalmen 89:28. De kinderen van Israel worden de zonen van de levende God genoemd in Hosea 1:10 en Adam wordt ook de zoon van God in Lucas 3:38. Omdat Jezus zichzelf ‘zoon’ noemde hebben christenen dit op een gegeven moment letterlijk geïnterpreteerd.
Slot
Professor Henk Bakker heeft een belangrijke bijdrage geleverd door het gevoelige onderwerp over de Joodse en menselijke identiteit van Jezus toch aan te halen. Het is natuurlijk een uitdaging voor de Kerk en we hopen dat de Kerk zijn advies durft op te volgen. Professor Henk Bakker gaf ook aan dat hij dat hoopte, want Jezus en Jood-zijn kunnen niet los van elkaar worden gezien, en al evenmin de christelijke Kerk en het Joodse volk.
